Last Updated on januari 23, 2023 by Léon Polman
Afgelopen jaar heb ik vanuit mijn afstudeeropdracht bij Pentascope onderzoek gedaan bij woningcorporatie Zayaz in Den Bosch. Zayaz heeft besloten om te werken vanuit hun bedoeling.
“Bij Zayaz werken we samen aan een goed en veilig thuis voor onze mensen, zodat zij vanuit deze basis kunnen meedoen aan de samenleving en zich blijvend kunnen ontwikkelen. Dat doen wij in verbinding met elkaar, op een eerlijke en respectvolle manier, met waardering voor ieders talenten en oog voor de wederzijdse belangen.”
Hiermee willen ze voorbij de regels en procedures bewegen en in elke situatie bepalen wat op dat moment het beste is voor de huurder. Het werken vanuit de bedoeling zorgt binnen Zayaz voor een hele goede sfeer. De medewerkers ervaren veel vrijheid en autonomie om hun eigen handelen te bepalen. Dit heeft ervoor gezorgd dat Zayaz veel minder huurders uit huis heeft moeten zetten. Renovaties worden anders aangepakt en zijn onder de streep van het totale project goedkoper en beter. Met meer tevreden huurders! Naast de (positieve) ervaringen van de medewerkers en de resultaten ten aanzien van de huurders, heb ik onderzocht wat het werken vanuit de bedoeling vraagt van medewerkers.
Het vraagt veel van medewerkers
Een van de grootste inzichten is dat het werken vanuit de bedoeling veel meer vraagt van de medewerkers dan voorheen. Waar voorheen het volgen van regels voldoende was dient de professional nu voorbij deze regels te denken en zelf betekenis te geven aan elke unieke situatie. Daarbij kan de systeemwereld die je eerst diende te volgen nu zelfs in de weg zitten bij het maken van de juiste beslissing. Het grootste verschil is echter de verantwoordelijkheid die medewerkers dienen te nemen, deze is namelijk verschoven van de regels (of diegene die de regels maakte) naar de medewerker zelf. De medewerkers is degene die de situatie beoordeelt en daar zijn/haar handelen op afstemt. Dit vraagt veel van medewerkers en tijdens het onderzoek is dan ook naar voren gekomen dat veel medewerkers dit nog lastig vinden.
Wat vraagt het dan?
Het korte antwoord is: een hoog bewustzijnsniveau. Bewustzijn van jezelf, maar ook van je omgeving. Dreyfus & Dreyfus (1986) onderscheiden twee type soorten rationaliteit bij mensen. Aan de ene kant de calculatieve rationaliteit: hierin handelen mensen puur op basis van regels en procedures en kunnen aan de hand daarvan ook hun handelen rechtvaardigen. Aan de andere kant zullen een aantal mensen zich volgens Dreyfus & Dreyfus zich door ontwikkelen naar een deliberatieve rationaliteit. Deze mensen voelen intuïtief patronen tussen verschillende situaties aan en weten daarnaar te handelen zonder specifiek de regels te volgen. Uit Amerikaans onderzoek blijkt echter dat maar rond de 20% van de mensen doorgroeien naar dit niveau van bewustzijn (Kegan, 1994). Het vraagt dus veel en is zeker niet vanzelfsprekend.
Praktische wijsheid
Een concept dat kan helpen om voorbij de regels te denken én om dat percentage omhoog te helpen is dat van phronesis. Dit is een concept van Aristoteles en wordt in het Nederlands vertaald naar ‘praktische wijsheid.’ Mensen die handelen met praktische wijsheid hebben een deliberatieve rationaliteit. Volgens Aristoteles is phronesis de manier van weten die ook weet om te gaan met ambiguïteit en onzekerheid. Het wordt ook wel omschreven als de continue reflectie op het handelen en de consequenties daarvan. Vertaald naar de praktijk klinkt dit logisch: waar je eerst vooral de regels uit de boeken goed uit je hoofd moest kennen, moet je nu in elke situatie zelf een beslissing maken. De enige manier om dat zo goed mogelijk te doen en daar ook beter in te worden, is om continu te reflecteren.
Hoe ontwikkel je dat?
Praktische wijsheid is een vaardigheid gebaseerd op ervaring, hierom is het een vaardigheid die geleerd kan worden door het vooral te doen. Daarnaast is het belangrijk om een mentor te hebben die meer ervaring heeft, samen kan je dan reflecteren op het leerproces. Daarnaast is het gesprek met elkaar voeren de manier waarop de capaciteit van praktische wijsheid ontwikkeld en behouden kan worden binnen organisaties. Praktische wijsheid is namelijk een vorm van intuïtie die ontstaat op basis van ervaring met bepaalde situaties en gebeurtenissen. Hoe vaker je in situaties begeeft en hoe vaker je situaties deelt met anderen hoe meer gevoel je gaat krijgen bij het juist handelen.
Uit de boeken en in de praktijk
Als je als organisatie vanuit de bedoeling wilt werken, of een andere vorm van nieuw organiseren wilt ontwikkelen, dien je gezamenlijk te handelen vanuit praktische wijsheid. De enige manier om dit (samen) te ontwikkelen is het dus om vooral te doen en daarbij dus óók te reflecteren op wat je doet en hoe je dat doet. Zayaz is op dit gebied al heel goed bezig en ik hoop dat veel meer organisaties uit de boeken gaan en in de praktijk.