Last Updated on maart 17, 2019 by Adriaan de Man
[vc_row][vc_column width=”3/6″][dfd_info_box title=”Marianne Zuur” subtitle=”” main_content=”” read_more=”box” icon_type=”custom” main_style=”style-2″ main_layout=”layout-2″ link=”url:https%3A%2F%2Fwww.pentascope.nl%2Fwie-zijn-wij%2Fmarianne-zuur%2F|||” undefined=”” icon_size=”60″ border_radius=”30″ title_font_options=”tag:div” icon_bg_size=”60″ hover_border_radius=”60″ background_color=”#ffffff” hover_background_color=”#ffffff” icon_image_id=”22744″][dfd_spacer screen_wide_spacer_size=”20″ screen_normal_resolution=”1024″ screen_tablet_resolution=”800″ screen_mobile_resolution=”480″][vc_column_text]
Bij Pentascope houden we van spelen. Wij zien spelen als essentieel onderdeel van leren. Eén van onze meest gevraagde games in teamontwikkeling is onze zelfontwikkelde Mobiele Escape Room. We gebruiken serious gaming vaak als werkvorm in leiderschaps-, participatie- en verandertrajecten. Waarom en hoe doen we dat eigenlijk? Daar ging mijn vorige blog over. In deze blog breng ik het systemisch werk in verband met spelen: hoe een levend schilderij inzicht geeft in complexe vraagstukken en handvatten voor een verandering.
[/vc_column_text][dfd_spacer screen_wide_spacer_size=”20″ screen_normal_resolution=”1024″ screen_tablet_resolution=”800″ screen_mobile_resolution=”480″][vc_column_text]
Vrij spelen versus ‘spelletjes’
In ‘Games People Play’ (1964) refereert Eric Berne aan psychologische spelletjes tussen mensen waarin daders slachtoffers maken (en andersom). In deze vorm zijn spelletjes een interactievorm die wij mensen hanteren. Uit zijn transactionele analyse stamt ook de beroemde dramadriehoek. Berne pelt de niet behulpzame interactievormen af tot we met elkaar kunnen communiceren vanuit onze basis: ik ben oké, jij bent oké. Vanuit deze basis kunnen we vrij spelen, samen creëren, emoties ervaren en naar elkaar benoemen. Het zijn deze psychologische patronen die het woord ‘spelen’ de negatieve bijklank van ‘spelletjes’ hebben gegeven. En wanneer we als kind niet onverdeeld gelukkig waren in het spel op het schoolplein, in de buurtspeeltuin of thuis aan tafel, dan kunnen we als volwassene gemengde gevoelens tegenkomen bij spelen in privé- of werkcontext. Het is de dynamiek uit de dramadriehoek die we in gestolde vorm tegenkomen in allerlei systemen waar we deel van uitmaken: gezin, familie, werkvloer, sportvereniging, wijk en maatschappij. Het zijn deze gestolde patronen of knopen die in opstellingenwerk zichtbaar mogen worden, aanraakbaar en daardoor te ontknopen
Opstellingenwerk en serious gaming
Systemisch werk kun je zien als een vorm van serious gaming. Wie beide kent zal hier wellicht zijn wenkbrauwen optrekken of zelfs een knoop in de maag voelen: Opstellingen zijn toch geen spelletje? Pijn is toch niet fijn? Opstellingenwerk komt uit een personen- en familiecontext en inmiddels vindt systemisch werk ook toepassing in bedrijven en organisaties: je kunt teams opstellen, de organisatie en ook maatschappelijke vraagstukken. Met opstellingen- c.q. systemisch werk onderzoeken we hoe rollen of posities zich tot elkaar verhouden, welke onderliggende patronen er spelen en hoe je wat er vastzit in beweging kunt krijgen. Opstellingen maken deel uit van het grotere veld van het systemisch werk dat zich kenmerkt door de manier van kijken – namelijk in termen van systemen, posities en energiestromen, en door een aanpak op het identiteitsniveau onder de gedragslaag. Dat ik een opstelling in verband breng met spelende werkvormen, heeft ermee te maken dat we er niet zozeer aan waarheidsvinding doen, als wel aan beleving rechtdoen vanuit meervoudig perspectief.
Levend schilderij
Een opstelling is een soort levend schilderij waarbij deelnemers elk een persoon, organisatieonderdeel of thema representeren in de ruimte waarin zij plaatsnemen. Er zijn systemisch werkers die alleen al door de vragen die zij stellen in dialoog boven tafel krijgen wat de kern van het probleem is. Siets Bakker is zo’n opsteller. En zij creëerde een spel bij haar methode: rake vragen. Personen- en familieopstellingen genereren vaak emotie omdat er pijnlijke patronen zichtbaar worden in het gezin van herkomst. En dat kan ook gebeuren in een opstelling in zakelijke context. Een opstelling nodigt je uit om je in te leven in de positie van een ander en om emoties zichtbaar te maken. Dat geeft nieuwe inzichten in wat er in een organisatie of team of maatschappelijke context speelt. Door de emotie te verwoorden komt energie los. En komen de handvatten voor verandering in beeld. Implementatie ervan lijkt dan als vanzelf te gaan.
Ons dagelijks leven is doorspekt van een palet van vreugdevolle momenten tot meer verdrietige ervaringen. Op de werkvloer is dat laatste vaak moeilijker bespreekbaar te maken. Omdat onze natuurlijke neiging nou eenmaal is om van pijn weg te bewegen. En de ongeschreven regels van de organisatiecultuur kunnen aan het uiten van, of werken met, emoties in de weg staan. Met een opstelling brengen we de polariteiten pijn en plezier weer in elkaars natuurlijk verlengde.
Waar spelvormen als theatrale simulatie en escaperoom gebruik maken van plezier en tijdsdruk als functioneel element voor het zichtbaar maken van authentiek gedrag, kenmerken werkvormen als paardencoaching en opstellingenwerk zich juist door vertragen. Het ervaren van rust is nodig om waar te nemen wat er in je lijf gebeurt, om je te kunnen verplaatsen in de positie van de ander, en om het schilderij van frame tot frame, als in een slow motion, te laten ontvouwen.
Een praktijkvoorbeeld: de wijk aan zet
In de opstelling die ik onlangs begeleidde was de vraag: hoe krijgen we de buurtbewoners in beweging? We stelden op: gemeente, buurtteam, intermediair, bewoners, doel en opdracht. De deelnemers kozen zelf hun rol en namen als representant hun plek in. Vervolgens was de vraag aan elk van hen: ‘Wat ervaar je op die plek? En met wie heb jij contact?’ De representant van de opdracht voelde zich bij niemand horen en tegelijkertijd bij iedereen. Dat was te begrijpen vanuit de aard van de opdracht: want het ging over verduurzaming richting een aardgasvrije wijk. Maar toch was er ooit om de opdracht gevraagd tussen gemeente, intermediair, buurtteam en bewoners. En daar zat het vast: hoe nu verder?
Er waren twee soorten bewoners in de opstelling. De ene groep was actief aan de slag gegaan, dichtbij en in contact met de gemeente. De andere groep bewoners was zoekende, dichtbij het doel. De representant van het doel op zijn beurt maakte duidelijk dat het doel belangrijk was en dat de tijd opraakt. Beweging ontstond toen er plek kwam voor een extra element: wantrouwen kwam in de opstelling en kreeg een stem, werd gezien en door iedereen gewaardeerd(!) De representant van de opdracht zag en voelde dat het zich kon aansluiten bij de bewoners die activiteiten wilden ontplooien in de wijk en samen trokken zij in de richting van de zoekende bewoners die wel wat wilden betekenen maar niet wisten hoe.
Het team dat de opstelling deed was er blij mee: het gaf inzicht voor gewenste activiteiten in het jaarplan. In plaats van een lang gesprek in een vergadering, had nu ieder een rol belicht en doorvoeld, en hadden allen zich verplaatst in andere perspectieven. Minder en om beurten praten, spelen met emoties en provocaties, hadden structuur en energie gegeven. En door samen iets te doen, voelde het team meer verbondenheid. In de nabespreking bleken ze vrij unaniem over de rode draden en inzichten uit de opstelling en de acties die ze daaraan wilden verbinden. Afspraken waren daarna snel gemaakt.
Vrij spelen geeft plezier en inspiratie. Als je dit leest, en je pakt het vorige blog er nog eens bij, welk spel van thuis zou jij dan graag eens met je collega’s op kantoor doen? [/vc_column_text][/vc_column][vc_column width=”1/6″][/vc_column][vc_column width=”2/6″ el_class=”sticky” col_shadow=”box_shadow_enable:disable|shadow_horizontal:0|shadow_vertical:15|shadow_blur:50|shadow_spread:0|box_shadow_color:rgba(0%2C0%2C0%2C0.35)” col_shadow_hover=”box_shadow_enable:disable|shadow_horizontal:0|shadow_vertical:15|shadow_blur:50|shadow_spread:0|box_shadow_color:rgba(0%2C0%2C0%2C0.35)”][dfd_single_image image=”22781″ img_rounded=”50″ tutorials=””][dfd_spacer screen_wide_spacer_size=”20″ screen_normal_resolution=”1024″ screen_tablet_resolution=”800″ screen_mobile_resolution=”480″][/vc_column][/vc_row]