De kracht van taal

Laatst was ik in het Prinsenhof in het prachtige en historische Delft en het was daar dat ik me weer realiseerde dat veel veranderingen beginnen met taal. In het museum was namelijk de Apologie van Willem van Oranje te zien. Eerlijk gezegd kende ik dit schrijven van de Vader des Vaderlands niet waarin hij zich verdedigt tegen zijn ban door Filips II, toendertijd Koning van Spanje en Heer der Nederlanden. De tekst van deze Apologie van Willem van Oranje, waarvan de Staten-Generaal besloten deze als pamflet te laten drukken en te verspreiden, is vervolgens weer belangrijk geweest voor het ‘Plakkaat van Verlatinghe’. En om jouw historische kennis even op de frissen: het Plakkaat van Verlatinghe was een brief uit 1581 waarmee de opstandige gewesten zeggen dat ze koning Filips II niet langer als hun koning zien. Het was feitelijk de onafhankelijkheidsverklaring en daarmee de geboorte van de Republiek der Verenigde Nederlanden.

Goed, taal is dus een erg krachtig en effectief middel zijn om veranderingen te realiseren. Het narratief van Willem van Oranje is hier een duidelijk voorbeeld van. Het gaat hier om taal als communicatiemiddel om een boodschap over te brengen. Een boodschap waarvan de zender graag wil dat de ontvanger daar de betekenis aan geeft die de zender bedoelt. En daar gaat dus vaak fout. Hoe vaak geeft een ontvanger van een boodschap er een iets andere of zelf heel andere betekenis aan? Hoe vaak begrijpen we elkaar onvoldoende of niet? Of sterker: hoe vaak willen we elkaar niet begrijpen?

Spreken we wel dezelfde taal?

Veel gehoord is de vraag ‘maar spreken we wel dezelfde taal?’ Taal in de zin van geschreven of gesproken woord, waarvan Friedrich Nietzsche al zei ‘Worte sind nur Symbole für die Beziehungen der Dinge zueinander und zu uns; nirgendwo berühren sie die absolute Wahrheit’. Hiermee komen we op het terrein van het constructionisme, de theorie dat onze opvattingen van de werkelijkheid niet overeenkomen met de werkelijkheid, maar zuiver berusten op onze eigen constructies.

Als we het hebben over taal kunnen we ook niet om de bekende taalfilosoof Ludwig Wittgenstein heen. De volgende uitspraak van Wittgenstein triggert mij: “de grenzen van mijn taal betekenen de grenzen van mijn wereld”. Dus iemand kan zich bevrijden van de wereld waarin hij of zij gevangen zit door een nieuwe taal te leren? En als ik nog even verder filosofeer: kan een team, een organisatie zich bevrijden van de situatie waarin het zich bevindt door een nieuwe gezamenlijke taal te leren? Ik denk van wel.

Storytelling

Het gezamenlijk ontwikkelen van een nieuwe taal, en daarmee een nieuw gemeenschappelijk perspectief, kan in mijn optiek bijdragen aan een veranderproces. Dit kan ontstaan in het sociale groepsproces door uitwisseling van individuele ideeën, beelden, verwachtingen en verlangens. Een krachtige en effectieve manier om dit te doen is door bijvoorbeeld te werken met storytelling.

Vijf basisvragen

Een manier waarop ik storytelling toepas bij het begeleiden van veranderprocessen is het in gezamenlijkheid laten maken van een veranderverhaal. Want doordat de betrokkenen samen een veranderverhaal maken creëren zij met nieuwe gezamenlijke taal een gemeenschappelijk perspectief. Zo’n veranderverhaal moet in ieder geval antwoord geven op de volgende vijf basisvragen: waarom is de verandering nodig (waarom?), wat zou er moeten veranderen (wat?), wat is richting of koers van de verandering (doel?), wat is de aanpak van de verandering (Hoe?) en wie zijn bij de verandering betrokken (wie?).

Bovenal moet het veranderverhaal uitnodigend, inspirerend en vooral door de betrokkenen van veranderproces begrepen en ondersteund worden. Het moet een verhaal zijn waarmee je de identiteit raakt. De identiteit van het betreffende team, afdeling of organisatie waar de verandering gewenst of nodig is.  Op het moment dat je de identiteit woorden kunt geven, kunt raken dan ontstaat de beweging.

Hoe maak je een goed verhaal?

Maar hoe doe je dat? Hoe kan je zorgen dat er een verhaal ontstaat dat raakt en daarmee richting geeft? Een verhaal waarmee mensen betrokken raken en enthousiast worden? Dat doe je bijvoorbeeld door het geen verzonnen maar een echt verhaal te laten zijn. Een verhaal waarmee de betrokkenen zich kunnen identificeren. Zo maakte een klant van mij een zeer persoonlijk veranderverhaal voor zijn afdeling waar de samenwerking stroef verliep en veel demotivatie was. Hij vertelde met enorme passie over zijn vrijwilligerswerk en hoe graag hij de waarden van dat vrijwilligerswerk zoals de gedrevenheid, de saamhorigheid en zorg voor elkaar ook op zijn afdeling zou willen zien. Je voelde hoe belangrijk het voor hem was en dat hij het echt wilde. Het raakte zijn collega’s, het bleken gedeelde verlangens te zijn en het maakte dat het echte gesprek op gang kwam. Het was het begin van een nieuwe veel leukere toekomst die door de mensen van de afdeling zelf werd vormgegeven. Net zoals in het verhaal waarmee ik begon…